تولید الگوی پیشرفت اسلامی چه ضرورتی دارد؟

یکی از موضوعات جذاب و در عین حال بااهمیت در میان جامعه نخبگانی کشور پرداختن به مسئله تولید یک الگوی متناسب با زیست بوم و اصول فکری-فرهنگی جمهوری اسلامی است. شاید بتوان عبارت الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را کلید واژه واحدی برای گردهم آمدن افکار و فعالیت­های نخبگان انقلاب اسلامی پیرامون تولید یک نقشه راه در جهت نیل به اهداف و آرمان­های انقلاب اسلامی دانست.

پژوهشگران این حوزه تلاش می­کنند تا مباحث خود را در سطوح مختلفی نسبت به مسأله الگو ارائه دهند و یکی از این سطوح، تبیین جایگاه و اهمیت الگوی پیشرفت اسلامی است. دقت در آراء و نظریات اندیشمندان این حوزه نماینگر آن است که ایشان جهت تبیین اهمیت و جایگاه الگوی پیشرفت اسلامی به سوی مباحث و استدلالات عمیق و دشواری سوق پیدا کرده­اند که تفاهم این مباحث با متن جامعه تقریباً غیرممکن است.

اما برخی دیگر از کارشناسان این حوزه، بوسیله بازخوانی مفاهیم و اصول انقلاب اسلامی و بدون نیاز به ارائه استدلالات دشوار، مسأله الگوی پیشرفت اسلامی را تبیین نموده­اند. شورای راهبردی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی، تبیین جایگاه و اهمیت الگو را از طریق بازخوانی جریان فکری و فرهنگی انقلاب اسلامی پیگیری می­کند.

این نقشه راه در قالب اصطلاح «تبیین جهت حرکت انقلاب اسلامی» ضرورت و اهمیت تولید الگوی پیشرفت اسلامی در زمان کنونی را مشخص نموده است.

جهت حرکت انقلاب اسلامی به سه بخش عمده تقسیم می­شود: 1.مبنای انقلاب اسلامی 2.مراحل تحقق مبنای انقلاب و 3.موضوعات انتقال میان مراحل تحقق مبنای انقلاب اسلامی. پس از تبیین این سه سطح و بازخوانی انقلاب اسلامی در قالب آن، ضرورت تولید الگوی پیشرفت اسلامی را مورد بررسی قرار می­گیرد.

در تشریح بخش ابتدایی اصطلاح جهت حرکت انقلاب اسلامی باید بیان داشت که «مبنا» تفکر محوری تحقق اهداف انقلاب اسلامی است. به عبارت دیگر باید دانست که انقلاب اسلامی چه تفکری را برای تحقق اهداف خود انتخاب نموده است؟ در پاسخ یه این سه سوال، سه پیشنهاد وجود دارد.

پیشنهاد اول از سوی جریان روشنفکری مطرح می­شود. این جریان اصطلاح «هویت اسلامی» را فکر مبنایی، جهت تحقق اهداف انقلاب اسلامی می­داند. جریان روشنفکری بر این باور هستند که علم و تکنولوژی جدید، کمال تاریخ بشر است و سیر قهری تاریخ می­بایست از دالان مدرنیته عبور نماید و اگر برخی از کشورها و سرزمین­ها و اقوام نتوانسته­اند، به مرحله توسعه­یافتگی و علم و تکنیک برسند؛ به علت وجود غل و زنجیرهایی بوده است که دست و پای جوامع را در نیل به این آرمان­ها بسته است.

بنیان نهادن دانشگاه­ها و پژوهشکده­ها و مراکز آینده پژوهی، دخالت حداکثری تکنولوژی در ارضاء نیازهای بشر توسعه یافتگی است. در این رهگذر، خرده فرهنگ­ها و ارزش­های مذهبی و دینی، همان عادات دست و پا گیری است که اقوام از رسیدن به مدینه فاضله مدرن بازداشته است. تجربه تاریخی نمایان­گر آن است که سینه به سینه شدن با عادات و رسوم مردمان به مثابه تشکیک در تابویی است که نه تنها راه نجات از آن قابل تصور نیست، بلکه تعصب و مقاومت بیشتر آنان را برمی­انگیزد. پس چاره کار در آن است که متاع بازار سنتی را در حداقل­های ممکن نگاه داشت و آنجا که به تعارضی بین سنت و مدرنیته بوجود می­آید، سنت را به قربانگاه برد. انواع حیله­هایی که جریان روشنفکری به آن متسک می­شود، تا جریان متدین را با رضایت به مسلخ بکشاند. شرح این مسئله از حوصله این نوشتار خارج است اما از باب نمونه فقط می­توان به این مثال اشاره کرد که در تعارض اعتلای نهاد خانواده و تولید حداکثری در جامعه، جریان روشنفکری با اعطای اعتبارات صوری و بدون واقعیت به بانوان جامعه، کمال زن را در ارتقاء آگاهی بیشتر توصیف می­کند و از این مسیر، بزرگترین مانع پیشرفت زن را زندانی شدن او در حصار خانه می­پندارد و پس از برانگیختنِ حس نیل به آگاهی و استقلال زن، او را برده­ی دستگاه عریض و طویل تولید می­کند و می­شود آنچه که امروز گریبان­گیر اکثر اقوام توسعه یافته دنیا شده است.

به طور خلاصه می­توان بیان داشت که اجرای حداقلی احکام و شرایع و رای حداکثری به اقوال مدرن در تعارض بین دین و فرهنگ جامعه با احکام توسعه، مهمترین رویکرد جریان روشنفکری است.

جریان فهم سنتی از اسلام به عنوان دومین پیشنهاد دهنده تفکری محوری اهداف انقلاب است. جریان فهم سنتی معتقد است در صورت تبلیغ صحیح اهداف اسلام، مردم به آنها عمل خواهند نمود و این اهداف محقق خواهند شد. بنابراین مبنای جریان فهم سنتی تبلیغ هویت اسلامی است. در مورد نواقص و کاستی­های این تفکر به قدر کفایت در جامعه بحث شده است.

بسط تفکر محوری نظام‌سازی اسلامی، سومین مبنای پیشنهادی و متعلق به جریان انقلاب اسلامی است. پیش از تشریح مبنای فکری جریان انقلاب اسلامی ذکر این نکته الزامی است که جریان فهم سنتی از اسلام و جریان انقلاب اسلامی نسبت نزدیک با یکدیگر دارند و هر دو در تعارض جدی و عمیق با جریان روشنفکری هستند. جریان انقلاب اسلامی، تبلیغ اهداف اسلامی در راستای تحقق آن را نفی نمی­کند اما آن را یک تفکر کامل و کافی جهت نیل به تحقق آرمان­های انقلاب اسلامی نمی­داند. این جریان معتقد است، صِرف تبلیغِ اهداف مهم انقلاب اسلامی نمی­توان به تحقق آنها در سطح جامعه امیدوار بود. از باب نمونه، دفاع از مظلومان و قاعده نفی سبیل یکی از اهداف اسلام است که از قضاء دارای اولویت و اهمیت بسیاری است؛ اما آیا می­توان با اکتفاء نمودن به تبلیغ و تشریح این اهداف امیدوار به تحقق آن بود؟ یا آنکه تحقق اهداف این چنینی نیاز به ایجاد سازوکارهای حکومتی و پشتیبان مردمی دارند؟ بنابراین مبنای جریان انقلاب اسلامی، نظام‌سازی اسلامی است و نظام‌سازی اسلامی به معنای ایجاد نظامات اجتماعی برای تحقق محوری اهداف انقلاب اسلامی است.

در صورت پذیرش مبنای نظام­سازی اسلامی به عنوان تفکر محوریِ جریان انقلاب اسلامی، این پرسش به وجود می­آید که آیا نظام­سازی اسلامی امری دفعی و یکباره است و یا ساخت نظامات اجتماعی نیازمند زمان و تعریف گام­های پیشرفت است؟ پاسخ به این پرسش، بخش دوم جهت حرکت انقلاب اسلامی را باز تعریف می­کند. به اعتقاد جریان انقلاب اسلامی تحقق تام نظام­سازی اسلامی به عنوان فکری محوری انقلاب نیازمند تعریف مراحلی است که هر مرحله، بخشی از پازل نظام­سازی را محقق می­کند. جریان انقلاب اسلامی، بسط نظامات اجتماعی برمبنای اسلام را در پنج مرحله محقق می­نماید. این پنج مرحله شامل: انقلاب اسلامی، نظام اسلامی، دولت اسلامی، جامعه اسلامی و تمدن نوین اسلامی است.

در ادامه به تشریح اجمالی پنج مرحله نظام­سازی اجتماعی از دیدگاه جریان انقلاب اسلامی خواهیم پرداخت:

1-   مرحله انقلاب اسلامی: بطور اجمالی عبارت از مرحله سلب اختیارات اجتماعی از غیر معتقدین به مبنای نظام­سازی اسلامی است. به عبارت دیگر شکل­گیری انقلاب اسلامی سرآغاز در اختیار گرفتن قدرت به معتقدین به مبنای انقلاب اسلامی است. این مرحله در سال 1357 به دست با کفایت بنیانگذار نظام مبارک جمهوری اسلامی حضرت امام خمینی(ره) حاصل شد و وارد مرحله دوم انقلاب شدیم.

2-   مرحله نظام­ اسلامی: جریان انقلاب اسلامی در مرحله نظام­ اسلامی اقدام به ایجاد برخی نظامات اسلامی در بخش‌های گلوگاهی کشور نمود. تشکیل نهادهایی مانند بنیاد مستضعفان، بسیج، سپاه، نهاد ولایت فقیه، شورای نگهبان، کمیته امام خمینی(ره) و... چند نمونه از این نظامات است. بدیهی است در این مرحله با توجه به قدرت و توان جریان انقلاب اسلامی، و نقص­و­کاستی­های موجود، بخشی از اهداف نهایی نظامات اجتماعی اسلامی قابلیت تحقق یافتند. ورود جریان حزب الله پس از چند قرن به ابتلائات حکومتی و لزوم هماهنگ نمودن اهداف جامعه با تفکر محوری نظام­سازی اسلامی و همچنین وقوع حوادثی مانند: جنگ تحمیلی و ترورها و آشوب­های بوجود آمده برای انقلاب اسلامی، حرکت این تفکر را به کندی کشاند، اما هیچ­گاه منجر به توقف آن نشد.

3-   مرحله دولت اسلامی: اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی، مرحله فعلی یعنی دولت اسلامی را ادامه­ی مرحله نظام­سازی اسلامی می­داند؛ با این تفاوت که نظام­سازی اجتماعی در مرحله نظام اسلامی بطور بخشی صورت پذیرفت و این روند در مرحله دولت اسلامی به صورت همه جانبه طی خواهد شد. به عبارت دیگر تمامی ارکان متکفل کنترل و هدایت اجتماعی جامعه در این مرحله باید بر مبنای شاخص­های هویت اسلامی تنظیم و هماهنگ شوند. به فرموده مقام معظم رهبری در سخنرانی حرم امام خمینی(ره) در سال 1393، وظیفه جریان انقلاب اسلامی در مرحله دولت اسلامی را تکمیل پازل­های خالی دوره نظام­سازی امام(ره) می­دانند. به اعتقاد ایشان این اتفاق نخواهد افتاد، مگر آنکه دست اندرکاران و مسئولین کشور، درک صحیحی از نقشه راه پیشرفت در حوزه نظام­سازی اجتماعی را پیدا کنند و تدوین الگوی پیشرفت اسلامی همان نقشه پیشرفت حوزه نظام­سازی اسلامی است.

4-   مرحله جامعه اسلامی: بطور اجمالی این مرحله، مرحله­ی درک کامل از اهداف اجتماعی اسلام و عمل به آن در سطح مناسبات جامعه است. منظور از مناسبات، تمامی هنجارها و ارزش­های جاری جامعه است. به عبارت دیگر در مرحله جامعه اسلامی با جامعه­ای روبرو هستیم که در آن هم مناسبات حکومتی و هم مناسبات اجتماعی و معرفی در بین مردم بر مبنای شاخص­های اجتماعی اسلام پایه­ریزی شده است.

5-   مرحله امت اسلامی: بسط و ترجمه نرم­افزارهای پیش­برنده اهداف حکومت اسلامی و همچنین مناسبات معرفتی و اجتماعی از یک جامعه به اقصی نقاط جهان و پاسخ به پرسش­ها و ابهامات دیگر مردمان، هدف مرحله امت اسلامی و آخرین گام از مراحل تکمیل کننده­ی نظام­سازی اسلامی است و مرحله امت اسلامی بالغ­ترین نسخه­ی نظام­سازی بر مبنای شاخص­های هویت اسلامی است.

با فرض پذیرش حضور در مرحله دولت اسلامی و لزوم تولید و بسط نرم­افزار تنظیم مناسبات ارکان حکومت برمبنای شاخص‌های هویت اسلامی این سوال بوجود می­آید که اولاً این نرم­افزار چیست؟ و ثانیاً چگونه می­توان از مرحله دولت اسلامی عبور و به مرحله جامعه اسلامی رسید؟ پاسخ به این پرسش­ها در بخش سوم از شرح اصطلاح جهت حرکت انقلاب اسلامی با عنوان موضوعات انتقال از هر مرحله به مرحله دیگر در طی مراحل نظام­سازی اسلامی است. دقت در بیانات رهبر معظم انقلاب بعنوان سکان­دار جریان انقلاب اسلامی نماینگر آن است که بزرگترین آسیب جریان حزب الله در انجام فعالیت­های خود، عدم تبعیت از برنامه­های مبتنی بر شاخص­های هویت اسلامی است.

این آسیب بزرگ همواره دارای دو پیامد منفی برای جریان انقلاب اسلامی است: نخست آنکه هیچ­گونه هم­افزایی و وحدت رویه در فعالیت­های جریان حزب الله اتفاق نمی­افتد و ثانیاً تبعیت از شیوه­های برنامه­ریزی متداول، جهت فعالیت­های جریان انقلاب اسلامی را با انحرافی تدریجی روبرو خواهد کرد که در نهایت منجر به انقطاع کامل از جهت حرکت اسلام ناب و انقلاب اسلامی خواهد شد. خطری که همواره از سوی رهبر معظم انقلاب و در بخش­های مختلف به مردم و مسئولین گوشزد می­شود. به اعتقاد اولین نقشه راه تولید الگوی پیشرفت اسلامی، موضوع انتقال از مرحله دولت اسلامی به مرحله جامعه اسلامی و همچنین نرم­افزار بسط دهنده نظام­سازی اجتماعی به تمامی ارکان حاکمیتی و ایجاد دولت اسلامی را الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می­داند، قطعاً به مدد مفاهیم الگو شاهد تسریع در روند دولت­سازی اسلامی و همچنین انسجام امت حزب الله در نیل به مرحله جامعه اسلامی خواهیم بود. در واقع می­توان مدعی شد که الگوی پیشرفت اسلامی از طریق تنظیم مناسبات جامعه با شاخص­های هویت اسلامی از یک­سو و مقابله جدی و عمیق با الگوهای توسعه، نظام­سازی تفصیلی را در مرحله دولت اسلامی محقق خواهد نمود.

اکنون با توجه به جایگاه راهبردی واقعیت الگوی پیشرفت اسلامی، به نظر می­رسد باید از جریان انقلاب اسلامی انتظار داشت تا توان مضاعفی را در جهت تولید و تحقق این الگو قرار دهد و ضمن حفظ جایگاه مسئله تولید الگوی پیشرفت اسلامی در میان مسائل جاری کشور، در به ثمر نشستن این هدف عظیم تلاش نماید.